Een ‘penis murder’ met Hollandse trekjes

Zonder dat de media er bol van stonden overleed eind 2013 de Nederlandse kunstenaar Herman Makkink. Die naam doet wellicht bij weinigen een bel rinkelen, maar wij -de iets oudere jongelui met een voorliefde voor populaire cultuur- zouden hem kunnen kennen van het gebeeldhouwde object Rocking World.

clockkkkk

Je moet weten, Herman Makkink (geboren Winschoten, 1937) bivakkeerde in de jaren 1967-‘72 in swinging London. Behalve dat zo’n verblijf in zo’n periode zo benijdenswaardig als de pest is, heeft hij in dat tijdperk ook iets heel concreets achtergelaten: Rocking World dus. Rocking World is een soort hybride sculptuur zou je kunnne zeggen, want het stelt een deels vrouwenbips en deels een herensnikkel voor. Welbeschouwd precies die twee elementen die de wereld logischerwijs aan de gang houden.

Als je het ding op een kastje neerzet en je geeft er een klap op dan gaat het hele geval met een eigenaardig ritme aan het schommelen, dus de titel is zo wel grotendeels verklaard. Het mooie is ook dat in dat ene ding twee fenomenen samenkomen die op dat moment ‘happening’ waren: de seksuele revolutie en pop-art.

Het schijnt dat regisseur Stanley Kubrick –in 1968 al een gevierd man na zijn succes met 2001: A Space Oddisey– juist in die periode druk op zoek was naar geschikte futuristische props voor zijn nieuw op te nemen film A Clockwork Orange. In een galerie in LOnden stuitte hij op Makkink’s creatie. Kubrick was er onmiddellijk van gecharmeerd en schafte er meteen een aan. Uiteindelijk zou dat resulteren in één van de befaamde scenes die A Clockwork Orange rijk is, de zogenaamde ‘penis murder scene,’ zie hieronder.

“Naught, naughty, naughty, you filthy old soomka!” Ultraviolence op de klanken van Rossini’s De Stelende Ekster, hoe stijlvol wil je het hebben? En dan dat decor! We zien Alex en the Cat Lady, oftewel de acteurs Malcolm McDowell en Miriam Karlin. Buitengekomen krijgt Alex van zijn droogs nog een moloko-fles tegen zijn gulliver. Ja, van je droogs moet je het hebben!

En dat is nog niet alles, want ook een andere sculptuur van Makkink, getiteld ‘Christ Unlimited’ wordt gebruikt in ‘A Clockwork Orange’. Het gaat dan om de christusbeelden:

clockwo

Even dieper erop ingaan: de film (uit 1971) was -zoals wij allen weten- gebaseerd op het gelijknamige boek van Anthony Burgess (uit 1962). Het boek (en dus ook de film) is doorspekt met woorden uit het ‘Nadsat’, een teenage slang/fantasietaaltje ontsproten aan het brein van Burgess zelf, met veel woorden van Russische oorsprong erin verwerkt. A Clockwork Orange mag dan van zichzelf al een sterk verhaal vormen, juist dat bizarre woordengebruik (met achterin het boek een verklarende woordenlijst) maakt het lezen ervan tot een speciale geneugte en tegelijkertijd tot een vervreemdende ervaring.

De soundtrack (hier een Duiste versie) staat vol met muziek van Ludwig Van, voortgebracht door toen nog als ultramodern bekendstaande Moog-sinthesizers, bespeeld door Wendy Carlos, toen nog Walter Carlos (sex-change operation!)

Dat A Clockwork Orange van grote invloed werd op de popcultuur blijkt wel uit het feit dat datzelfde vocabulaire al snel een eigen leven ging leiden en een inspiratiebron ging vormen voor de naamgeving van (vooral Britse) bands. Want wie kent ze niet: bands als The Droogs, Clock DVA, Moloko en Heaven 17 ? Ook – en wellicht belangrijker nog- zouden boek en film van sterke invloed zijn op o.a. de hele oi-, punk, en skinheadcultuur van de jaren 70 en later. Het gestileerde ultrageweld sprak blijkbaar erg tot de verbeelding van al dat straattuig. In/op platenhoezen, liedjes, clips, T-shirts wemelt het dan ook van de verwijzingen naar A Clockwork Orange. Neem nou bijvoorbeeld de binnenhoes van Ziggy Stardust, of de platen van Cock Sparrer, The Adicts of Angelic Upstarts, maar net zo makkelijk clips van Usher, Sepultura en Rihanna (!). Of neem de hoes van ‘Too Tough to Die’ van de Ramones:

Je ’hoort. Durango 95’. Laat dat nou ook het merk auto zijn waarmee Alex rondscheurt in a Clockwork Orange! ‘

Inspiratiebron

Dat de film zo aansprak had wellicht ook te maken met het beginsel van de verboden vrucht: in Engeland zelf was de film namelijk 27 jaar lang verboden voor public screening. Pas na Kubricks dood in 1999 werd dat verbod weer opgeheven. De reden voor de ban had vooral te maken met ongerustheid bij Kubrick zelf. Copycat violence lag op de loer, er was al iemand in elkaar geramd terwijl zijn aanvallers vrolijk ‘Singing in the Rain’ aan het zingen waren, net zoals in de film dus. Daarnaast kreeg Kubrick’s familie te maken met bedreigingen aan de deur, en zoiets schijnt ook niet zo plezierig te zijn.

En deze dan: A Clockwork Orange goes chic. Maar de Korova Milk Bar is wel mooi real horrorshow nagebouwd

Ook voor meiden verkrijgbaar en in de UK gemeengoed: ‘Halloween Clockwork Orange costumes’

Nog even terugkomen op Herman Makkink. In Nederland zijn er vandaag de dag in de buitenruimte een aantal sculpturen van hem te bewonderen. Die maakte hij alle in de periode 1987-2003 toen hij – allang weer terug in zijn geboorteland- verbonden was als docent aan het Rietveld. Dus dan hebben we het bijvoorbeeld over:

Planeet, 1991, Breedstraat, Utrecht